De pastorie van Ham is één van de boeiendste gebouwen in Ham en kent een bewogen geschiedenis. Het beschermd monument dateert van 1671-1680 en werd voor de laatste keer gerestaureerd in 2010. Maar de geschiedenis gaat ver terug. Deze geschiedenis terug beleefbaar maken, was het doel van het project dat de gemeente Ham en het Regionaal Landschap Lage Kempen (RLLK) in 2021 opstartten met steun van de provincie Limburg. Het was voornamelijk de tuin die een opknapbeurt kreeg volgens de principes uit de 18de eeuw.
Schepen van cultuur Patrick Bosmans: “We benaderden enkele jaren geleden het Regionaal Landschap Lage Kempen met het idee om de tuin op te knappen in samenspraak met alle gebruikers. Het gebouw was al gerestaureerd maar de tuin kon wel wat liefde gebruiken. De herinrichting van de tuin waarbij er rekening werd gehouden met de typische kenmerken van een pastorietuin, vormt voor ons de kers op de taart. Als gemeente dragen wij immers de verantwoordelijkheid om deze historische site in ere te houden en er tegelijkertijd een eigentijdse invulling aan te geven”.
De alleroudste pastoorswoning - voor de bouw van het stenen gebouw in 1680 - bevond zich op een grasveld achteraan de pastorietuin. De eerste vermelding hiervan dateert uit 1282. Deze kleine oppervlakte was volledig omgeven door een gracht en voorzien van een ophaalbrug. Op dit eiland bevond zich een lemen pastoorswoning in de vorm van een langgevelhoeve, een bakhuis, twee stallingen en moestuinen. Maar hoe maak je iets dat verdwenen is, toch beleefbaar?
Gedeputeerde van Erfgoed en Toerisme Igor Philtjens: : “Erfgoed is een bron van kennis over ons verleden. Het biedt inspiratie en wakkert creativiteit aan. Het educatief ontsluiten van het historisch verhaal van deze site was voor de provincie Limburg zeer belangrijk. Het laadt het erfgoed op met betekenis en maakt zo de potentie van dat erfgoed waar om een meerwaarde te zijn voor de buurt en om een ankerpunt te zijn voor de identiteit van de streek. Zo kan het ook toeristisch uitgedragen worden naar bezoekers die op de site een kijkje komen nemen en een wandeling maken”.
De contouren van deze oude pastoorswoning zijn door een speels belevingselement terug zichtbaar gemaakt. Over het bewaarde deel van de vroegere omgrachting is een brug gelegd, die bezoekers en wandelaars via de herstelde trage weg toegang geeft tot dit uniek stukje geschiedenis. Op de reling van de brug kan je - dankzij de info die verstrekt werd door de Heemkunde van Ham - meer lezen over de bewogen geschiedenis van de pastorie en haar omgeving aangevuld met tekeningen van Yannick De Smet. De tuin werd heringericht volgens de principes die destijds in pastorietuinen gangbaar waren.
Peter Roosen, projectcoördinator RLLK: “In de 18de eeuw werden pastorietuinen meestal volgens het ‘vivre entre cour et jardin’-model ingericht. De symmetrie van het gebouw zette zich verder in de achtertuin, die symmetrisch was opgedeeld aan de hand van een padenkruis. Binnen de verschillende perken werden er groenten, fruit en bloemen aangeplant. Achteraan de tuin was er dan meer ruimte voor een landschappelijke invulling zoals bossen of grote bomen. In deze tuin plantten we fruitbomen aan, kregen medicinale kruiden een plekje, bouwden we een brug over de nog bestaande gracht en reconstrueerden we de verdwenen omgrachting met blauwe bloemen.”
Sociaal Economiebedrijf De Winning voerde de werken uit. De moestuin zal onderhouden worden door vrijwilligers.